Tạo khuôn khổ hành động tổng thể nhằm thực hiện thành công các mục tiêu quốc gia về bảo tồn loài ưu tiên bảo vệ

Việt Nam là một trong những quốc gia có đa dạng sinh học cao trên thế giới, đặc biệt là hệ động, thực vật vô cùng đa dạng và phong phú. Đến nay, Việt Nam có khoảng 62.600 loài sinh vật đã được xác định, trong đó khoảng 3.500 loài động vật không xương sống và cá ở nước ngọt, 1.932 loài động vật có xương sống trên cạn và có trên 11.000 loài sinh vật biển (Báo cáo Đa dạng sinh học quốc gia năm 2022). Hàng năm, nhiều loài mới tiếp tục được phát hiện và ghi nhận có tồn tại ở Việt Nam. Việt Nam cũng được đánh giá là một trong những khu vực quan trọng bậc nhất trong mạng lưới các tuyến đường bay chim di cư và các loài chim đặc hữu với 63 vùng chim quan trọng toàn cầu, 07 vùng chim đặc hữu.

Trong những năm gần đây, Chính phủ đã quan tâm, chỉ đạo tăng cường công tác bảo tồn đa dạng sinh học như tham gia ký kết nhiều điều ước quốc tế về đa dạng sinh học: Công ước Đa dạng sinh học (từ năm 1994), Công ước về các vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (từ năm 1989); Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (từ năm 1994), Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (từ năm 1994)…Việt Nam cũng đã thể hiện là quốc gia thành viên tích cực hội nhập và tham gia có trách nhiệm trong việc giải quyết các vấn đề môi trường toàn cầu liên quan đến đa dạng sinh học. Ngày 15 tháng 01 năm 2021, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 05/NQ-CP phê duyệt chủ trương Việt Nam ủng hộ Cam kết các nhà lãnh đạo thế giới về Thiên nhiên nhân dịp Hội nghị thượng đỉnh về Đa dạng sinh học trong khuôn khổ Khóa họp lần thứ 75 của Đại hội đồng Liên hiệp quốc. Tháng 12 năm 2022, Đoàn đại biểu của Chính phủ Việt Nam cũng đã tham gia và cùng với gần 200 quốc gia trên thế giới thông qua Khung toàn cầu về đa dạng sinh học sau 2020 (GBF) tại Hội nghị lần thứ 15 của các nước thành viên Công ước Đa dạng sinh học và cam kết triển khai thực hiện ở mỗi quốc gia. Trong số 23 mục tiêu của GBF, mục tiêu số 4 trực tiếp liên quan đến bảo tồn loài, cụ thể yêu cầu các quốc gia: “Đảm bảo các hành động quản lý khẩn cấp, ngăn chặn sự tuyệt chủng đối với các loài bị đe dọa đã biết, phục hồi và bảo tồn các loài, đặc biệt là các loài bị đe dọa, để giảm đáng kể nguy cơ tuyệt chủng, cũng như duy trì và khôi phục đa dạng di truyền trong và giữa các quần thể các loài bản địa, hoang dã và thuần hóa nhằm duy trì tiềm năng thích nghi của chúng, bao gồm thông qua bảo tồn tại chỗ và chuyển chỗ, thực hành quản lý bền vững và hiệu quả”.

Vấn đề bảo tồn các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ (sau đây viết tắt là loài UTBV) cũng được nêu trong các văn bản như: Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường và Kết luận số 56-KL/TW của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường đã xác định nhiệm vụ “Bảo vệ nghiêm ngặt các loài động vật hoang dã, các giống cây trồng, cây dược liệu, vật nuôi có giá trị, loài quý hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng”; Nghị định số 160/2013/NĐ-CP ngày 12 tháng 11 năm 2013 của Chính phủ về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ (gọi tắt là Nghị định số 160/2013/NĐ-CP) quy định tại điểm d, Khoản 1, Điều 10: “Mỗi loài được ưu tiên bảo vệ được bảo tồn thông qua một chương trình bảo tồn riêng” và tại Khoản 4 Điều 10 cũng quy định: “Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng chương trình bảo tồn loài động vật hoang dã, thực vật hoang dã thuộc Danh mục loài được ưu tiên bảo vệ, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và tổ chức thực hiện theo sự phân công của Thủ tướng Chính phủ”. Quyết định số 149/QĐ-TTg ngày 28 tháng 01 năm 2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 giao Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng Chương trình bảo tồn các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Bên cạnh đó, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt các chương trình, kế hoạch về bảo tồn cho một số loài và nhóm loài cụ thể (hổ, voi, linh trưởng, rùa) nhằm tăng cường các hành động cấp thiết để bảo vệ loài hoang dã. Việc thực hiện các chương trình, kế hoạch bảo tồn loài bước đầu đã đạt được một số kết quả khả quan cụ thể: quần thể Voọc Cát Bà (Hải Phòng); quần thể Voọc mông trắng ở Khu Bảo tồn thiên nhiên Vân Long (Ninh Bình) từ dưới 50 cá thể này đã tăng lên gần 200 cá thể; quần thể Voọc mũi hếch ở Khu Bảo tồn loài và sinh cảnh Khau Ca (Hà Giang) tăng từ 40-60 con năm 2001 lên khoảng 160 con năm 2020; Cá sấu xiêm được coi như đã tuyệt chủng ở Việt Nam nhưng khi thực hiện chương trình tái thả tại Vườn quốc gia Cát Tiên đã hồi phục loài này. Một số loài UTBV đã bắt đầu được sinh trưởng và phát triển thành công trong điều kiện bảo tồn chuyển vị như Rùa trung bộ, Thằn lằn cá sấu…

Tuy nhiên, cùng với xu thế chung về suy giảm đa dạng sinh học trên thế giới, các loài động vật hoang dã của nước ta cũng đang bị đe dọa. Nhiều loài đang bị đẩy đến bờ vực tuyệt chủng như Voi (Elephas maximus), Mèo lớn (Felidae spp.), Gấu (Ursus spp.) và Tê tê (Manis spp.). Loài Giải sin-hoe (Rùa hồ gươm) (Rafetus swinhoei) hiện chỉ còn có 03 cá thể còn sống trên thế giới, trong đó có 01 cá thể ở Trung Quốc và 02 cá thể ở Việt Nam. Một số loài động vật đặc hữu khác của Việt Nam cũng được cho là đã tuyệt chủng ngoài thiên nhiên sau nhiều nỗ lực tìm kiếm không thành công như Gà lôi lam mào trắng (Lophura edwarsi), Rùa trung bộ (Mauremys annamensis), Sao la (Pseudoryx nghetinhensis). Theo Danh lục đỏ của IUCN (2021), Việt Nam có 348 loài thú, 869 loài chim, 384 loài bò sát, 221 loài lưỡng cư và 2.041 loài cá. Trong đó, 75 (21%) loài thú, 57 (6%) loài chim, 75 (19%) loài bò sát, 53 (24%) loài lưỡng cư và 136 (7%) loài cá được liệt kê là các loài bị đe doạ. Các loài UTBV đã tăng lên từ 83 loài vào năm 2013 tới 96 loài vào năm 2019.

Bên cạnh đó, còn những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý, bảo tồn loài UTBV: i) các quy định pháp luật về loài UTBV còn phân tán; thiếu quy định để kiểm soát gây nuôi thương mại các loài UTBV, các hướng dẫn kỹ thuật về cứu hộ, gây nuôi, tái thả các loài UTBV; ii) nguồn lực tài chính cho bảo tồn loài chưa đáp ứng yêu cầu, chưa có cơ chế tài chính bền vững và thiếu các chính sách và cơ chế để huy động nguồn tài chính bổ sung, hỗ trợ ngoài ngân sách nhà nước, xã hội hóa công tác bảo tồn loài; iii) công tác điều tra, cập nhật thông tin, chia sẻ dữ liệu về các loài UTBV còn rất hạn chế; iv) hoạt động bảo tồn tại chỗ tại các khu bảo tồn chưa đạt mục tiêu đề ra; v) năng lực thực hiện bảo tồn chuyển chỗ còn hạn chế; vi) nhận thức của toàn xã hội đối với công tác bảo tồn loài còn hạn chế; vii) thiếu một khung tổng thể bảo tồn các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ.

Chính vì vậy, việc xây dựng và phê duyệt để triển khai thực hiện Chương trình bảo tồn các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 là hết sức cần thiết. Chương trình sẽ tạo khuôn khổ hành động tổng thể nhằm thực hiện thành công các mục tiêu quốc gia về bảo tồn loài UTBV. Việc triển khai đồng bộ các nội dung của Chương trình sẽ giải quyết những tồn tại, hạn chế hiện nay đang gây suy giảm các loài UTBV, góp phần đảo ngược xu thế suy thoái các loài UTBV. Chương trình không những có ý nghĩa quốc gia mà còn đóng góp vào thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh – Montreal (GBF) đã được phê chuẩn tại Hội nghị lần thứ 15 của các bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học.

Nguồn: monre.gov.vn