Chuyên gia của Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên (CTNC) đề xuất cơ quan chức năng sớm thành lập Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa, nơi có tính đặc hữu và đa dạng sinh học cực kỳ cao nhưng công tác bảo tồn phân mảnh đang khiến hệ sinh thái đối mặt với nguy cơ suy giảm nghiêm trọng.
Báo Tiền Phong có cuộc trao đổi với ông Phạm Văn Thông, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên, người đề xuất ý tưởng này.
Nơi có nhiều loài quý hiếm, đặc hữu bậc nhất Việt Nam
Thưa ông, tại sao CTNC nhiều lần đề xuất việc cần thiết phải thành lập Vườn Quốc gia trên cơ sở hợp nhất khu vực rừng đặc dụng – phòng hộ Đèo Cả, Tây Hòa, Sông Hinh (Đắk Lắk) và Bắc Khánh Hòa?
Chuyên gia Phạm Văn Thông: Có ba lý do chính khiến tôi và Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên (CTNC) tin tưởng rằng việc thành lập Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa là hết sức cần thiết và phù hợp với thực tiễn bảo tồn hiện nay.
Thứ nhất, đây là khu vực có tính đặc hữu sinh học cực kỳ cao của dãy Nam Trường Sơn, nơi hội tụ nhiều loài động vật quý hiếm và đặc hữu bậc nhất Việt Nam. Nổi bật nhất là Rùa hộp trán vàng miền Nam (Cuora picturata) – loài đặc hữu hẹp chỉ phân bố trong khu vực rừng giữa Khánh Hòa và Phú Yên cũ (nay thuộc Đắk Lắk), chiếm tới hơn 50% vùng phân bố toàn cầu của loài.
Đây cũng là nơi phân bố của Rùa Trung Bộ (Mauremys annamensis), Rùa bốn mắt (Sacalia quadriocellata), Vượn đen má hung Nam Bộ (Nomascus gabriellae), Chà vá chân đen (Pygathrix nigripes) và Rái cá vuốt bé (Aonyx cinerea). Đặc biệt, khu vực này từng là nơi sinh sống của Cá sấu nước ngọt, loài đã bị tuyệt chủng ở Việt Nam từ năm 2012.
Song song đó, nhiều phát hiện khoa học mới như loài thực vật Huệ đá nhiều hoa (Peliosanthes multiflora) do Viện Nhiệt đới Việt–Nga công bố, hay loài Nhông mới (Acanthosaura murphyi) cũng cho thấy đây là “điểm nóng” đa dạng sinh học và còn tiềm ẩn nhiều giá trị khoa học chưa được khám phá.
Thứ hai, khu vực này có tính liền dải sinh thái hiếm có, với diện tích trên 130.000ha rừng tự nhiên, bao gồm rừng đặc dụng, rừng phòng hộ và hệ thống sông, suối, hồ thủy điện Sông Hinh – tạo nên tổng thể hệ sinh thái rừng – đất ngập nước – núi đá vôi liên hoàn, có giá trị lớn trong việc duy trì cân bằng sinh thái, phòng chống biến đổi khí hậu và bảo tồn nguồn gen quý hiếm.
Đặc biệt, đây là khu vực mà sông Hinh, sông Ba chảy qua, cùng hệ thống suối dày đặc, tạo điều kiện cho nghiên cứu các loài cá và sinh vật thủy sinh chưa từng được khám phá, mở ra hướng nghiên cứu mới về đa dạng sinh học dưới nước tại Việt Nam – lĩnh vực còn ít được chú ý.
Thứ ba, khu vực này còn có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, giáo dục và nghiên cứu khoa học rất lớn. Đặc biệt, suối nước nóng Lạc Xanh thuộc Ban Quản lý Rừng phòng hộ Tây Hòa đã và đang được khai thác du lịch, cùng hệ thống sông suối, thác ghềnh, cảnh quan rừng nguyên sinh hùng vĩ. Đây là những yếu tố đáp ứng đầy đủ tiêu chí thành lập Vườn quốc gia theo Điều 6, Khoản 1, Nghị định 156/2018/NĐ-CP – bao gồm: có ít nhất một loài đặc hữu và tối thiểu năm loài quý hiếm, diện tích từ 7.000ha trở lên, đồng thời có giá trị về khoa học và du lịch.
Vì vậy, việc hợp nhất các khu rừng đặc dụng – phòng hộ thuộc Đèo Cả, Tây Hòa, Sông Hinh và Bắc Khánh Hòa để thành lập một Vườn quốc gia quy mô lớn nhất Việt Nam không chỉ phù hợp với tiêu chí pháp lý và xu hướng sáp nhập các đơn vị, mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển kinh tế xanh, và nâng tầm vị thế của Việt Nam trong khu vực Đông Dương về quản lý và bảo tồn thiên nhiên bền vững.
Hơn thế nữa, đề xuất này hoàn toàn phù hợp với Khung đa dạng sinh học Kunming–Montreal (2023) – một thỏa thuận toàn cầu mà Việt Nam là quốc gia thành viên, với cam kết bảo vệ ít nhất 30% diện tích đất liền và biển vào năm 2030 thông qua việc thành lập và quản lý hiệu quả các khu bảo tồn.
Tôi cho rằng, việc xây dựng Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa sẽ không chỉ góp phần thực hiện cam kết quốc tế này mà còn khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong nỗ lực toàn cầu vì thiên nhiên, hướng tới một tương lai nơi con người và thiên nhiên cùng phát triển hài hòa và bền vững.
Để có thể thành lập Vườn Quốc gia này, theo ông trước mắt chúng ta cần phải triển khai các công việc gì?
Chuyên gia Phạm Văn Thông: Để tiến tới việc thành lập Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa, đây sẽ là một quá trình dài hạn và cần sự phối hợp chặt chẽ của nhiều bên.
Trước hết, chúng ta cần thống nhất ý chí và kế hoạch hành động giữa các Ban Quản lý rừng phòng hộ Đèo Cả, Tây Hòa, Sông Hinh và Bắc Khánh Hòa – bốn đơn vị đang trực tiếp quản lý các khu rừng liền kề nhau, tạo nên quần thể sinh thái hơn 130.000ha. Khi có sự đồng thuận, các bên sẽ cùng nhau xây dựng và đệ trình hồ sơ đề xuất lên cấp tỉnh và Trung ương xem xét.
Trong hồ sơ đề xuất, điều quan trọng đầu tiên là phải có đánh giá tiềm năng thành lập và khảo sát thực tế các tiêu chí theo quy định của pháp luật. Trong đó cần xác định rõ mức độ đặc hữu, tính đa dạng sinh học và sự hiện diện của các loài quý hiếm, ranh giới Vườn quốc gia, diện tích rừng và hệ sinh thái liền vùng cũng như tiềm năng nghiên cứu, du lịch sinh thái và giá trị khoa học – môi trường.
Bên cạnh đó, hồ sơ cần được đối chiếu với các quy hoạch hiện hành, bao gồm quy hoạch tỉnh và quy hoạch lâm nghiệp quốc gia về quản lý, sử dụng đất. Nếu khu vực này chưa nằm trong quy hoạch phát triển hệ thống rừng đặc dụng, thì bắt buộc phải xin điều chỉnh quy hoạch của tỉnh và quốc gia để có cơ sở pháp lý thành lập. Đây là một quá trình tốn thời gian, đòi hỏi sự kiên trì, kế hoạch dài hơi và sự phối hợp liên tục giữa các bên.
Hiện nay, CTNC đã và đang đặt những viên gạch đầu tiên cho quá trình này thông qua việc khảo sát, nghiên cứu sâu hơn về các quần thể động – thực vật quý hiếm, đặc biệt là các loài đặc hữu như rùa hộp trán vàng miền Nam, chà vá chân đen, vượn đen má hung Nam Bộ. Các bằng chứng khoa học này sẽ là cơ sở quan trọng để chứng minh giá trị bảo tồn của khu vực.
Song song đó, chúng tôi cũng đang kết nối, phối hợp với các ban quản lý rừng để bảo vệ sinh cảnh, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và ngăn chặn săn bắt, bẫy bắt động vật hoang dã ngay từ bây giờ – trước khi khu vực chính thức được nâng cấp.
Trong giai đoạn sắp tới, CTNC dự kiến sẽ tổ chức các cuộc họp liên kết giữa các Ban Quản lý, cùng đề xuất chính thức lên Sở Nông nghiệp và Môi trường hai tỉnh Đắk Lắk và Khánh Hòa để bàn về kế hoạch hợp nhất khu vực. Bước tiếp theo là làm việc với Cục Lâm nghiệp và Cục Kiểm lâm, nhằm định hướng việc thành lập Vườn quốc gia trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Mặc dù đây là một quá trình nhiều thử thách, nhưng CTNC tin rằng, với cơ sở khoa học vững chắc, sự đồng lòng của các ban quản lý rừng, sự ủng hộ của chính quyền địa phương và các tổ chức bảo tồn trong nước – quốc tế, việc hình thành Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa là hoàn toàn khả thi.
Cấp bách thực hiện các giải pháp bảo tồn
Cùng với việc thành lập vườn quốc gia, theo ông, chúng ta cần phải triển khai cấp bách các giải pháp nào để bảo tồn hệ sinh thái đa dạng và hiếm có ở đây?
Chuyên gia Phạm Văn Thông: Cùng với việc hướng tới thành lập Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa, điều quan trọng và cấp bách hiện nay là duy trì, củng cố và mở rộng các hoạt động bảo tồn tại thực địa, nhằm bảo vệ ngay từ bây giờ những quần thể động – thực vật quý hiếm cũng như giảm thiểu tác động con người đến hệ sinh thái rừng.
Hiện nay, Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn Thiên nhiên đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước hết là tăng cường năng lực bảo vệ rừng tại chỗ thông qua việc tập huấn sử dụng mô hình SMART cho cán bộ các Ban Quản lý Rừng phòng hộ Đèo Cả, Tây Hòa và Sông Hinh, sắp tới sẽ mở rộng sang khu vực Bắc Khánh Hòa. SMART giúp các ban quản lý lập kế hoạch, ghi nhận, phân tích và theo dõi hiệu quả tuần tra, qua đó phát hiện nhanh và xử lý kịp thời các điểm nóng về bẫy, săn bắt hoặc phá rừng.
Đồng thời, CTNC đang thúc đẩy kết nối tuần tra và chia sẻ dữ liệu liên vùng giữa các ban, nhằm tạo thành một hệ thống giám sát tài nguyên và đa dạng sinh học liên kết chặt chẽ trên toàn cảnh quan 130.000ha.
Song song với đó, Chúng tôi cũng áp dụng các công nghệ hiện đại trong giám sát loài đặc hữu, tiêu biểu là theo dõi quần thể rùa hộp trán vàng miền Nam (Cuora picturata) bằng thiết bị phát sóng radio (radio tracking) – vừa phục vụ nghiên cứu sinh thái học, vừa giúp giám sát trực tiếp và bảo vệ cá thể khỏi nạn săn bắt. Các hoạt động này không chỉ mang lại dữ liệu khoa học giá trị, mà còn giúp giảm mạnh áp lực khai thác tại các khu vực có quần thể rùa phân bố.
Bên cạnh nhóm rùa, CTNC cũng phối hợp với các ban quản lý để giám sát và bảo vệ các quần thể vượn đen má hung Nam Bộ, chà vá chân đen, thông qua việc kiểm soát săn bắt bằng súng, tháo gỡ bẫy, và thiết lập các điểm cảnh báo nguy cơ cao.
Đặc biệt, công tác tuyên truyền và phổ biến pháp luật về bảo tồn thiên nhiên đang được thực hiện mạnh mẽ ở cấp cơ sở thông qua trường học, họp thôn, hệ thống loa phát thanh xã, và các sự kiện thể thao, nghệ thuật, truyền thông cộng đồng. Các chương trình này hướng tới nâng cao nhận thức, tạo sự tự hào và trách nhiệm của người dân trong việc bảo vệ động vật hoang dã và rừng tự nhiên.
Về mặt kỹ thuật, CTNC tiếp tục nâng cao năng lực cho cán bộ lâm nghiệp và kiểm lâm địa phương bằng các khóa tập huấn sử dụng phần mềm GIS, công nghệ viễn thám (remote sensing) và drone giám sát rừng để phát hiện sớm mất rừng, cháy rừng và biến động tài nguyên. Việc này không chỉ giúp các ban quản lý chủ động hơn trong quản lý, mà còn tiết kiệm nguồn lực, tăng hiệu quả bảo vệ rừng.
Ngoài ra, CTNC đang có kế hoạch xây dựng các nhóm truyền thông trên mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, để lan tỏa thông điệp bảo tồn, chia sẻ hình ảnh động vật hoang dã, và tạo phong trào “Tự hào bảo vệ rừng Việt Nam”. Việc kết hợp bảo tồn thực địa với truyền thông cộng đồng giúp hình thành một hệ sinh thái bảo tồn toàn diện – nơi chính người dân, học sinh và cán bộ địa phương đều trở thành người gác rừng tự nguyện.
Tất cả những hoạt động trên đều là giải pháp cấp bách và thiết thực nhất hiện nay để bảo vệ khu rừng có tầm quan trọng quốc gia này, đồng thời tạo nền móng vững chắc cho việc thành lập Vườn quốc gia Đèo Cả – Tây Hòa – Sông Hinh – Bắc Khánh Hòa trong tương lai gần – một biểu tượng mới của Việt Nam trong công cuộc bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và phát triển bền vững.
Trân trọng cảm ơn ông!
Theo tienphong.vn
