Ngày 17 tháng 12 năm 2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1896/QĐ-TTg phê duyệt Đề án ngăn ngừa và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại ở Việt Nam đến năm 2020 (sau đây gọi là Quyết định số 1896/QĐ-TTg). Trong quá trình triển khai Quyết định số 1896/QĐ-TTg, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương trong việc thực hiện công tác ngăn ngừa và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại, tuy nhiên bên cạnh các kết quả đạt được, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế cần khắc phục.
Việc thực hiện Quyết định số 1896/QĐ-TTg đã tạo những chuyển biến tích cực, song qua quá trình triển khai cho thấy tiến độ thực hiện còn chậm, còn tồn tại nhiều vấn đề chưa được giải quyết:
Hệ thống pháp luật để quản lý sinh vật ngoại lai xâm hại chưa đồng bộ và đầy đủ.
Luật Đa dạng sinh học năm 2008 đã quy định một số nội dung cơ bản nhằm quản lý loài ngoại lai xâm hại, song không quy định rõ các yêu cầu về phân tích nguy cơ xâm hại của các loài ngoại lai, chưa quy định rõ các điều kiện để được nuôi trồng các loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại; chưa thống nhất quy định tại Điều 7 (nghiêm cấm nhập khẩu, phát triển loài ngoại lai xâm hại) và Điều 50, 52 (phân chia loài ngoại lai xâm hại thành loài ngoại lai xâm hại đã biết và loài ngoại lai có nguy cơ xâm hại, cho phép nuôi trồng loài ngoại lai xâm hại có điều kiện); chưa có quy định phân biệt chế độ quản lý đối với sinh vật ngoại lai xâm hại sống hay đã chết (ví dụ nhập khẩu sinh vật ngoại lai đã chết để làm thực phẩm), chưa có quy định về thực hiện phân tích nguy cơ để xác định loài ngoại lai xâm hại. Các quy định pháp luật trong lĩnh vực lâm nghiệp, thủy sản, thú y, kiểm dịch và bảo vệ thực vật có quy định liên quan đến kiểm soát các tác nhân gây hại trong lĩnh vực lâm nghiệp, thủy sản, trồng trọt và chăn nuôi. Tuy nhiên, các tác động của các đối tượng này đến đa dạng sinh học chưa được quy định phù hợp nhằm kiểm soát các ảnh hưởng của việc nhập khẩu các loài đến đa dạng sinh học (ví dụ nhập khẩu các loài ngoại lai như ruồi lính đen, chim yến…).
Để có thể ngăn ngừa và kiểm soát ngoài ngoại lai xâm hại, cần có các quy định toàn diện, cụ thể đối với loài ngoại lai xâm hại mới có thể giải quyết các vấn đề phát sinh trong trong thực tế.
Nhận thức của người dân về mối nguy hại của việc nhập lậu, nuôi trồng, phóng thích các loài ngoại lai còn chưa đầy đủ.
Việc nuôi trồng, phát tán Rùa tai đỏ và các loài ngoại lai trong danh mục loài ngoại lai xâm hại vẫn diễn ra. Nhiều loài được người dân nhập lậu để nuôi trồng hoặc kinh doanh do có các mối lợi trước mắt, điển hình trong năm 2019 việc nhập khẩu và buôn bán trái phép Tôm hùm nước ngọt khiến Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các cơ quan chức năng liên quan phải vào cuộc để ngăn chặn, kiểm soát…Việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức về loài ngoại lai xâm hại chưa được tiến hành thường xuyên.
Vấn đề quản lý sinh vật ngoại lai chưa được thường xuyên quan tâm đúng mức.
Việc quản lý loài ngoại lai xâm hại có liên quan đến trách nhiệm của nhiều Bộ, ngành và chính quyền cấp tỉnh. Tuy nhiên, việc triển khai các nhiệm vụ và đặc biệt là nội dung của Quyết định số 1896/QĐ-TTg còn chậm, chưa có tính đồng bộ, chủ yếu khi phát sinh vụ việc mới triển khai xử lý. Cần có sự vào cuộc của các cơ quan chức năng về thực thi pháp luật để kiểm soát loài ngoại lai xâm hại.
Nguồn lực để kiểm soát, diệt trừ các loài ngoại lai xâm hại còn hạn chế.
Để giải quyết các vấn đề của sinh vật ngoại lai (phát hiện sớm, ngăn ngừa, kiểm soát, diệt trừ) các địa phương còn gặp nhiều khó khăn về mặt tài chính để thực hiện các hoạt động phát hiện sớm, ngăn ngừa, kiểm soát và diệt trừ loài ngoại lai xâm hại; chưa có biện pháp hữu hiệu để kiểm soát các loài xâm hại do thiếu năng lực về mặt kỹ thuật và nguồn nhân lực để triển khai. Năng lực nhận dạng các loài ngoại lai xâm hại của lực lượng chức năng, người dân còn thấp dẫn đến hạn chế trong phát hiện và chủ động xử lý.
Trong quá trình xây dựng Dự thảo Chỉ thị về tăng cường công tác quản lý, kiểm soát loài ngoại lai xâm hại, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tiếp nhận các ý kiến từ các Bộ, ngành, địa phương về việc quản lý loài ngoại lai xâm hại để kịp thời đánh giá đúng thực trạng tình hình hiện nay nhằm xác định các giải pháp tăng cường ngăn ngừa và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại. Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp với các Bộ, ngành địa phương triển khai tổ chức đánh giá toàn diện việc thực hiện Quyết định số 1896/QĐ-TTg vào Quý I năm 2021.
CTTĐT