Tam giác San hô là nơi sinh sống của hơn 500 loài san hô và là nơi có mức độ đa dạng sinh học cao nhất trên thế giới về các loài cá. Đây là một khu vực có lịch sử lâu đời và điều kiện tương đối phức tạp. Khu vực này có khoảng 120 triệu người sinh sống và sở hữu hệ sinh thái rừng ngập mặn quan trọng.
Trong đó, Đảo Apo nằm trong Tam giác San hô. Đảo Apo sở hữu một hệ sinh thái rộng lớn trải dài trên các lãnh thổ biển của Philippines, Indonesia, Malaysia, Timor Leste, Papua New Guinea và Quần đảo Solomon.
Sự suy thoái của san hô
Vùng Tam giác San hô, như nhiều nơi có hệ thống san hô khác trên thế giới, rất dễ bị tổn thương trước các tác động của biến đổi khí hậu. Khi nhiệt độ nước biển tăng lên, đại đương bị axit hoá, mực nước biển dâng, người dân và toàn bộ hệ sinh thái trong khu vực phải chịu áp lực vô cùng căng thẳng.
Trong đó, ở Philippine, tình hình bão diễn biến ngày càng dữ dội và khó lường hơn. Các nghiên cứu chỉ ra, những yếu tố liên quan đến khí hậu đang góp phần làm xuất hiện thường xuyên hơn các cơn bão lớn.
Khoảng 1/4 số cơn bão trên thế giới đã đổ bộ vào Philippines. Theo dự đoán, trong những năm tới, số lượng bão đổ bộ vào Philippines sẽ không tăng về số lượng nhưng sẽ mạnh hơn về quy mô, mức độ ảnh hưởng và di chuyển theo hướng khó dự đoán hơn. Do đó, việc chuẩn bị ứng phó với báo cũng gặp nhiều khó khăn.
Các tác động khác do con người gây ra như đánh bắt quá mức, đánh bắt mang tính hủy diệt, du lịch không được kiểm soát và ô nhiễm biển là những yếu tố khác góp phần vào sự suy giảm về môi trường, kéo theo tác động khó đoán của thời tiết cực đoan.
Đặc biệt, sự mất mát và suy giảm các rạn san hô cũng đang ảnh hưởng rất lớn đến môi trường và kinh tế khu vực.
Hội đồng liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) đã dự báo, nếu nhiệt độ đại dương tăng lên 2 độ C, hầu hết các rạn san hô sẽ chết. Hiện tại, nhiệt độ nước biển xung quanh các khu vực ven biển của Tam giác San hô đang tăng khoảng 0,1 độ C mỗi năm và có thể tăng lên hơn 1,4 độ C vào cuối thế kỷ này. Do đó, cần có các hành động tập thể trong khu vực để bảo vệ các rạn san hô, hệ sinh thái quan trọng của đại dương.
Vùng Tam giác San hô là một trong những khu vực có hệ sinh thái san hô đa dạng hàng đầu thế giới. Ảnh: CNA
Nỗ lực bảo vệ biển
Để giải quyết các thách thức đối với hệ sinh thái biển, Khu bảo tồn biển (MPA) đã được thành lập tại Đảo Apo. Khu bảo tồn rộng 74 ha được bảo vệ đặc biệt, tách biệt hoàn toàn với con người. Tại nây, những tảng san hô nằm rải rác dọc theo bờ biển.
Việc chỉ định một khu bảo tồn xung quanh Đảo Apo đã đánh dấu một bước ngoặt trong nỗ lực bảo vệ biển. Vào những năm 1980, khái niệm bảo tồn biển còn mới mà chưa được người dân địa phương. Phần lớn do người dân sống phụ thuộc vào biển và các rạn san hô xung quanh để kiếm thức ăn và tăng thu nhập.
Nhưng sự phụ thuộc này đã gây ra hậu quả. Sản lượng đánh bắt ngày càng giảm do nguồn cá bị khai thác quá mức’ thuốc nổ và xyanua do ngư dân sử dụng đã gây tổn hại đến các rạn sang hô.
Mario Pascobello, một thuyền trưởng sống tại đảo Apo, cho biết: “Ngày xưa, không ai quan tâm đến điều gì xảy ra sau khi bạn câu cá. Phải đến sau này, mọi người mới nhận thức được rằng những gì họ đang làm là có hại cho loài cá”.
“Những người như chúng tôi, chúng tôi nghĩ rằng những gì chúng tôi đang làm chỉ là bình thường. Và phải mất một khoảng thời gian để chúng tôi nhìn ra những sai lầm trong hành động của mình. Tôi cũng từng là một người tham gia vào các hoạt động đánh bắt cá bằng thuốc nổ trước đây”, ông nói thêm.
Sau này, với sự dẫn dắt của nhà sinh vật học biển Angel Alcala, MPA được thành lập. Cơ sở bảo tồn hoạt động dựa trên việc đảm bảo quyền sở hữu và thu hút sự tham gia của cộng đồng. Theo đó, người dân đã đề ra các quy tắc, đảm bảo ngư dân tránh xa các khu vực được chỉ định bảo tồn, tạo điều kiện cho san hô phát triển và các loài cá sinh sản.
Phần lớn nỗ lực này đã đạt được thành công. Theo đó, MPA của Đảo Apo cũng được xem là một hình mẫu cụ thể cho các cộng đồng địa phương khác sống tại các hòn đảo ở Philippines học theo. Mô hình này sau đó đã được nhân rộng trên khắp Philippines và được áp dụng cả ở các quốc gia khác như Indonesia.
Trong đó, ông Pascobello đã từ một trong những ngư dân gây ra sự suy giảm đa dạng sinh học trở thành một người tiên phong ủng hộ các sáng kiến bảo tồn.
“Từ từ, dần dần, ý tưởng này lan rộng khắp đất nước. Tôi rất vui được chia sẻ những gì chúng tôi đã làm ở đây. Mô hình bảo tồn của chúng tôi đã hạot động rất tốt và tôi có thể chứng minh điều đó. Chính Đảo Apo là bằng chứng cho thấy các chương trình dựa vào cộng đồng đóng vai trò quan trọng và cho hiệu quả tốt.
Bên cạnh việc bảo tồn thành công hệ sinh thái biển trước các tác động của biến đổi khí hậu, nỗ lực này cũng mang lại cho cộng đồng địa phương vùng Tam giác San hô những lợi ích khác: Sự di cư của loài rùa biển và giá trị du lịch.
Ông Pascobello giải thích: “Du lịch thực sự không phải là một phần mục tiêu chính của dự án. Mục tiêu của dự án khu bảo tồn biển này là tái tạo nguồn lợi thủy sản để mang lại nhiều sản phẩm đánh bắt cá hơn cho ngư dân. Nhưng ở đây du lịch chỉ là thứ yếu. Và giờ đây, du lịch cũng trở thành một phần sinh kế chính của người dân”.
Cùng với nỗ lực bảo vệ các rạn sang hô, rùa biển đã quay trở lại khu vực Đảo Apo. Ảnh: CNA.
Ngày nay, gần như tất cả cư dân trên đảo đều được hưởng lợi từ du lịch. Các ngư dân thay phiên nhau làm hướng dẫn viên, đưa du khách đi lặn biển ngắm san hô. Phụ nữ cũng được hưởng lợi từ việc điều hành nhà hàng và cơ sở lưu trú. Những người trẻ tuổi cũng có nhiều cơ hội mở các doanh nghiệp phát triển du lịch tại khu vực.
Thời gian đánh bánh rùa biển và cá bằng thuốc nổ tại Đảo Apo đã kết thúc. Rimel Tabañera, một hướng dẫn viên sinh thái trẻ tuổi ở Apo cho biết: “Rùa không còn là một nguồn thực phẩm để khai thác mà đã trở thành bạn bè với người dân.
Người dân địa phương và rùa biển đã hình thành mối quan hệ hài hoà. Rùa không còn sợ hãi vì các hoạt động đánh bắt và giết thịt giờ không còn. Khách du lịch từ nới khác đến Apo nếu gây hại tới loài rùa thậm chí còn bị người dân địa phương khiển trách. Cộng đồng rất coi trọng việc bảo vệ rùa biển. Đó là một tín hiệu tốt”, Rimel khẳng định.
Trích nguồn monre.gov.vn
