Làng Mẫn Xá (xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh) là làng tái chế nhôm quy mô lớn nhất miền Bắc, với hàng trăm hộ sản xuất. Nghề đúc nhôm đã đem đến cuộc sống khấm khá cho người dân, nhưng cũng làm phát sinh lượng lớn chất thải, khí thải khiến nơi đây trở thành một trong những khu vực ô nhiễm môi trường trầm trọng nhất của tỉnh Bắc Ninh. Điều này cũng làm tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây xung đột môi trường.
Suy giảm chất lượng môi trường và sức khỏe con người
Làng nghề cô đúc nhôm thôn Mần Xá xuất hiện từ những năm 60 của thế kỷ XX và phát triển rất mạnh khoảng 25 năm gần đây. Các cơ sở sản xuất trong làng nghề chủ yếu là cô đúc nhôm, kinh doanh phế liệu. Chất thải phát sinh như bã, xỉ thải, khí thải không qua xử lý thải trực tiếp ra môi trường.
Theo Nghiên cứu xung đột môi trường tại một số làng nghề trên địa bàn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh do Viện Địa lí nhân văn chủ trì thực hiện, quá trình sản xuất (cô đúc) thô sơ, không có các biện pháp giảm thiểu chất thải, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe người dân trong làng và xung quanh. Nước thải phát sinh từ quá trình sinh hoạt và sản xuất không được thu gom, xử lý, xả trực tiếp ra các ao hồ, kênh mương. Hệ thống thoát nước của địa phương bị xuống cấp nghiêm trọng, không còn khả năng thoát nước dẫn đến nước thải bị ứ đọng lâu ngày, phát sinh mùi gây ô nhiễm môi trường.
Theo số liệu từ Báo cáo cáo phát triển kinh tế – xã hội năm 2021 của UBND xã Văn Môn, Trung bình mỗi ngày, lượng chất thải rắn phát sinh từ hoạt động sản xuất của làng nghề Mần Xá từ 35 – 40 tấn, chủ yếu gồm xỉ than và xỉ nhôm. Toàn bộ lượng chất thải rắn phát sinh không được thu gom, xử lý mà đổ bừa bãi ra môi trường xung quanh và phần đất nông nghiệp dọc hai bên đường giao thông của xã, thôn lân cận, gây mất mỹ quan, ô nhiễm môi trường.
Bãi đổ thải của làng nghề Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh
Nghiên cứu của Viện Địa lý nhân văn dẫn chứng phỏng vấn cán bộ y tế xã Văn Môn cho biết, qua theo dõi sức khỏe người dân trong xã Văn Môn trong xã Văn Môn, đã có nhiều trường hợp tử vong vì ung thư. Một số bệnh phổ biến là các bệnh về hô hấp, thần kỉnh và các bệnh ngoài da. Trong nghiên cứu về mức độ ô nhiễm môi trường làng nghề (năm 2016) của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Mần Xá là 1 trong 37 “làng ung thư” của Việt Nam do chịu ảnh hưởng từ ô nhiễm nguồn nước, khí thải, rác thải.
Để từng bước giải quyết triệt để tình trạng ô nhiễm môi trường, huyện Yên Phong đã xây dựng Đề án tổng thể xử lý ô nhiễm môi trường tại xã Văn Môn, trong đó, đề xuất lộ trình chuyển đổi ngành nghề hoặc di dời vào cụm công nghiệp (CCN) làng nghề đối với các cơ sở tái chế nhôm giai đoạn 2022 – 2026. Người dân làng nghề rất mong muốn được tiếp tục sản xuất trong CCN Mẫn Xá để giảm bớt tình trạng ô nhiễm, tuy nhiên, nếu giá thuê mặt bằng trong khu công nghiệp quá cao, người dân cũng không thể đáp ứng, chưa kể tới chi phí xây dựng xưởng sản xuất mới cũng lên tới vài tỉ đồng. Ngoài ra, có tình trạng người thuê đất không phải là cơ sở sản xuất, kinh doanh như quy định mà là cả nhân đứng ra thuê rồi cho thuê lại đế hưởng lợi nhuận. Điều này tiềm ẩn nhiều nguy cơ, gây bức xúc c ho người dân trong làng và các chủ đầu tư từ nơi khác tới thuê đất.
Việc quản lý các công trình trong CCN cũng cần được chú trọng. Bởi nếu các công trình không đủ các điều kiện bắt buộc về hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường (như hệ thống xử lý nước thải, khu lưu trữ chất thải rắn phát sinh…) thì dẫn dễ dẫn đến phát sinh thêm những bãi tập kết xỉ thải trái phép, thậm chí là nỗi lo về một “Mần Xá thứ 2” ngay trong chính CCN làng nghề này.
Trong xử lý vi phạm về bảo vệ môi trường làng nghề, vướng mắc hiện nay là lực lượng xử lý sai phạm mỏng, cùng với các trang thiết bị, kỹ thuật chuyên môn của cán bộ xã hạn chế nên các vụ đổ trộm chất thải vẫn diễn ra. Trong khi bãi cũ chưa kịp xử lý thì lại hình thành thêm các bãi thải mới. Năm 2021, UBND huyện Yên Phong đã tham mưu và trình UBND tỉnh Bắc Ninh ra Quyết định xử phạt hành chính là phạt tiền và hình thức xừ phạt bổ sung là đình chỉ hoạt động 9 tháng. Tuy nhiên, việc cưỡng chế người dân chấp hành gặp rất nhiều khó khăn.
Một vấn đề cần quan tâm nữa là nguy cơ gây xung đột với các địa phương lân cận làng nghề trong xã, ngoài xã, thậm chí là ngoài tình. Theo Phòng TN&MT huyện Đông Anh (Hà Nội), nhiều hộ dân thôn Vân Điềm (xã Vân Hà) và thôn Thụy Lôi (xã Thụy Lâm) đã phải chịu ảnh hưởng do môi trường bị ô nhiễm trầm trọng bởi việc đốt rác thải và sản xuất làng nghề của người dân thôn Mần Xá và Quan Độ (xã Văn Môn, Yên Phong, Bắc Ninh) gây ra. Tình trạng này diễn ra nhiều năm qua, nhưng đến nay chính quyền các địa phương vẫn không có biện pháp xừ lý triệt để, gây bức xúc trong nhân dân.
Cần đẩy nhanh thực hiện Đề án xử lý ô nhiễm môi trường
Làng nghề Mần Xá (xã Văn Môn) có vai trò nhất định trong sự phát triển kinh tế – xã hội của xã Văn Môn nên trước mắt, việc giải quyết các nguy cơ gây xung đột môi trường rất quan trọng. Thông qua những phân tích ở trên, nhóm tác giả của Viện Địa lí nhân văn khuyến nghị huyện Yên Phong cần phối hợp với các sở, ngành chức năng đẩy nhanh tiến độ thực hiện Đề án tổng thể xử lý ô nhiễm môi trường xã Văn Môn; Dự án thu gom, vận chuyền và xử lý chất thải rắn tồn đọng làng nghề Mần Xá. Đây được xem là giải pháp khả thi trong lộ trình làm sạch môi trường tại xã nghề Văn Môn vốn rất bức xúc về ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí hiện nay.
Sở TN&MT tỉnh Bắc Ninh và UBND huyện Yên Phong cần sớm ban hành đơn giá xử lý chất thải rắn làng nghề tồn đọng tại xã Văn Môn; có cơ chế hỗ trợ các hộ gia đình, cá nhân, cơ sở sản xuất trong khu dân cư của làng nghề di chuyến ra CCN làng nghề tập trung; đôn đốc và tạo điều kiện thuận lợi giúp nhà đầu tư đẩy nhanh tiến độ xây dựng hạ tầng kỳ thuật CCN làng nghề Mần Xá, tránh tình trạng gây ô nhiễm môi trường như hiện nay.
Người dân sống chung với ô nhiễm
Đối với UBND xã Văn Môn, cần thành lập tổ tự quản về BVMT làng nghề; xây dựng kế hoạch chuyển đồi ngành nghề, kế hoạch di dời cơ sở, hộ gia đình ra khỏi khu dân cư; đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng dự án xây dựng khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt và chất thải làng nghề xã Văn Môn. Công an xã thực hiện giám sát và xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm các quy định, quy chế của làng nghề và pháp luật về BVMT. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về trách nhiệm bảo vệ sức khỏe người làm nghề và cộng đồng dân cư; phổi họp giải quyết tốt những vần đề môi trường với các địa phương khác.
Nguồn: monre.gov.vn
