Diễn biến, nguyên nhân gây tác động xấu đến chất lượng môi trường không khí, ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn

Diễn biến, nguyên nhân gây tác động xấu đến chất lượng môi trường không khí, ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn

Tình trạng ô nhiễm môi trường không khí trong thời gian qua tại một số địa phương có xu hướng gia tăng, chủ yếu tập trung vào ô nhiễm bụi, đặc biệt là bụi mịn PM2.5. Các thông số khác (NO2, O3, CO, SO2) vẫn có giá trị đạt QCVN 05:2013/BTNMT. Qua theo dõi diễn biến từ năm 2010 đến nay cho thấy, nồng độ bụi PM2.5 tại trạm quốc gia đặt tại 556 có xu hướng giảm từ năm 2013 đến 2017. Từ 2018 đến 2019 nồng độ bụi PM2.5 có xu hướng tăng hơn so với 2017. So sánh kết quả quan trắc nồng độ bụi PM2.5 trong các tháng qua các năm từ 2013 – 2019 cho thấy, từ tháng 9 đến giữa tháng 12/2019, nồng độ bụi PM2.5 tăng mạnh so với các tháng trước đó và tăng cao so với cùng kỳ các năm từ 2015-2018. Xu hướng biến động của bụi PM2.5 tại các thành phố Hà Nội phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết khí hậu. Mùa đông, gió mùa Đông Bắc cùng khí hậu khô, lạnh, áp suất cao, nồng độ bụi PM2.5 trong không khí tăng cao. Ngược lại, trong mùa hè, các tỉnh thành phía bắc chịu tác động của gió Tây Nam và Đông Nam, cùng những cơn mưa thường xuyên rửa trôi bụi bẩn trong không khí. Kết quả là, các tỉnh thành phía Bắc có nồng độ bụi PM2.5 trong mùa hè giảm đi rất nhiều so với mùa đông.

Trên cơ sở số liệu của các trạm quan trắc môi trường không khí tự động, liên tục đặt tại các thành phố cho thấy, trong giai đoạn cuối năm, từ ngày 12/9/2019 đến 15/12/2019, các thành phố ở khu vực miền Bắc có giá trị trung bình 24h của thông số bụi PM2.5 cao hơn các khu vực khác; đã xảy ra một số đợt cao điểm ô nhiễm không khí (Bao gồm các đợt quan trắc: từ ngày 23/9 đến 02/10/2019; từ ngày 05/11/2019 đến 13/11/2019 và từ ngày 8/12/2019 đến 13/12/2019), trong đó đợt ô nhiễm giữa tháng 12/2019 có mức độ nghiêm trọng nhất. Đặc biệt, tại Hà Nội, từ tháng 9/2019 đến tháng 12/2019 các đợt ô nhiễm không khí tại Hà Nội có xu hướng gia tăng, liên tiếp trong nhiều ngày giá trị trung bình 24h của bụi PM2.5 vượt QCVN từ 2-3 lần. Đặc biệt trong khoảng thời gian từ 01/11 đến 15/12 có đến 71% số ngày ghi nhận giá trị trung bình 24h của bụi PM2.5 tại các trạm ở Hà Nội vượt QCVN; kết quả tính toán AQI giờ (đánh giá chất lượng không khí tức thời) cũng cho thấy tỉ lệ số giờ có chỉ số AQI ở mức kém đến mức rất xấu chiếm tỷ lệ khá lớn.

Thông thường nồng độ bụi PM2.5 tăng cao rõ rệt vào các giờ cao điểm buổi sáng (từ 7-8 giờ) và chiều (18-19 giờ), giảm xuống thấp nhất vào giữa trưa (13-14 giờ) và ban đêm (23 giờ – 1 giờ). Tuy nhiên, trong những ngày xảy ra ô nhiễm không khí thì khoảng thời gian ghi nhận giá trị AQI tăng và duy trì ở mức cao thường là đêm và sáng sớm, do ảnh hưởng bởi yếu tố thời tiết (lặng gió, độ ẩm thấp kết hợp với nghịch nhiệt). Sau đó, khi nhiệt độ trong ngày bắt đầu tăng, AQI giảm dần và thường thấp nhất vào khoảng 15-18 giờ.

Những nguyên nhân chính phát sinh bụi, khí thải gây tác động, ô nhiễm môi trường không khí

Những nguyên nhân chính phát sinh bụi, khí thải gây tác động, ô nhiễm môi trường không khí được xác định cụ thể là:

Từ hoạt động giao thông vận tải: Chất lượng môi trường không khí tại các đô thị lớn chịu tác động của bụi, khí thải từ số lượng lớn các phương tiện cơ giới tham gia giao thông (Theo báo cáo của UBND thành phố Hà Nội, hiện tại thành phố có hơn 770 nghìn xe ô tô, gần 5,8 triệu xe máy và Thành phố Hồ Chí Minh là 700 nghìn ô tô, 7,5 triệu xe máy lưu thông hàng ngày, chưa tính đến các phương tiện giao thông của người dân từ các địa phương khác đi qua, phương tiện giao thông của Quân đội, Công an), trong đó có nhiều phương tiện cũ không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, niên hạn để lưu thông trong thành phố.

Từ hoạt động xây dựng: Chất lượng môi trường không khí cũng chịu tác động rất lớn từ hoạt động xây dựng nhà ở, xây dựng công trình giao thông, xây dựng công trình công ích (cải tạo mặt đường, vỉa hè). Các công trình xây dựng mới, cải tạo, sửa chữa nhà ở, đường giao thông do chưa nghiêm túc thực hiện việc che chắn làm phát sinh bụi tại các công trường xây dựng và phương tiện chuyên chở nguyên vật liệu, phế thải xây dựng, không rửa xe trước khi ra khỏi công trường v.v… (hiện tại thành phố Hà Nội có hơn 1.000 công trình xây dựng đang triển khai). – Từ hoạt động sản xuất công nghiệp: Khí thải phát sinh từ cơ sở sản xuất công nghiệp có sử dụng nhiên liệu hóa thạch như than, dầu (các ngành nhiệt điện, xi măng, sắt thép, hoá chất, phân bón hoá học, chế biến khoáng sản v.v…). Trên địa bàn thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh cũng như các tỉnh lân cận hai đô thị lớn này hiện có nhiều khu công nghiệp, cụm công nghiệp, các cơ sở công nghiệp quy mô lớn đang hoạt động và gây phát sinh nguồn khí thải lớn, gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí.

Từ hoạt động đốt ngoài trời: Chất lượng môi trường không khí còn chịu tác động của hoạt động đốt rác thải ngoài trời, trong đó có cả chất thải nguy hại không đúng quy định tại một số địa phương. Đặc biệt tại các tỉnh thành phía Bắc, trong đó có thành phố Hà Nội có hiện tượng nông dân đốt rơm, rạ, phụ phẩm sau thu hoạch ngoài cánh đồng.

Từ sử dụng bếp than tổ ong trong sinh hoạt: Một số tỉnh, thành phố miền Bắc mà đặc biệt là thành phố Hà Nội còn sử dụng số lượng lớn bếp than tổ ong để đun nấu trong sinh hoạt hàng ngày cũng như để kinh doanh. Đây cũng là một nguồn tác động, gây ô nhiễm đối với chất lượng môi trường không khí của thành phố.

Từ nguồn ô nhiễm xuyên khu vực, xuyên biên giới và tác động bất lợi của điều kiện thời tiết, khí hậu: Ô nhiễm môi trường không khí còn bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi nguyên nhân khách quan do ảnh hưởng của thời tiết, khí hậu trong thời điểm giao mùa, có hiện tượng nghịch nhiệt. Đây là xu hướng chung của các nước trong khu vực (Thái Lan, Iran, Ấn Độ, Hàn Quốc v.v…) cũng đã xuất hiện các đợt ô nhiễm không khí trong thời gian qua. Ngoài ra, bụi mịn, khí thải còn có nguồn gốc phát sinh từ xa, khu vực tỉnh, thành phố khác hoặc quốc gia khác (ô nhiễm liên vùng, ô nhiễm xuyên biên giới).

Trước diễn biễn ô nhiễm môi trường không khí ngày càng phức tạp, ngoài việc yêu cầu các Bộ, ngành và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố triển khai thực hiện các biện pháp để cải thiện chất lượng môi trường không khí theo Quyết định số 985a/QĐ-TTg ngày 01/6/2016 của Thủ tướng Chính phủ đã giao, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị về tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí để thúc đẩy các Bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện các biện pháp cấp bách, trước mắt để kiểm soát, giảm thiểu tác động xấu đến môi trường không khí.