Ngày 10/10/2023 đánh dấu tròn 10 năm thông qua Công ước Minamata về thủy ngân. Khoảng 147 bên đã phê chuẩn thỏa thuận, trong đó kêu gọi các nước loại bỏ dần việc sử dụng thủy ngân trong các sản phẩm, cấm mở các mỏ khai thác thủy ngân mới và hạn chế phát thải thủy ngân vào môi trường.
Bà Monika Stankiewicz, Thư ký Điều hành của Ban Thư ký Công ước Minamata cho biết: “Công ước Minamata là một thỏa thuận toàn cầu có ý nghĩa đối với con người hành tinh”. Công ước được bắt đầu bởi Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), cơ quan đã hoạt động trong gần ba thập kỷ. Giám đốc điều hành UNEP Inger Andersen cho biết: “Tại UNEP, chúng tôi tự hào đăng cai Ban Thư ký cho Công ước này. Công ước nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe con người, bao gồm cả những công nhân khai thác vàng quy mô nhỏ và trẻ em, khỏi tác động nguy hiểm của chất độc thần kinh nguy hiểm này”.
Khi Công ước bước vào thập kỷ thứ hai, các chuyên gia rất phấn khởi trước những tiến bộ trong những năm gần đây. Việc buôn bán thủy ngân đã chậm lại, các nhà sản xuất bắt đầu tìm kiếm các chất thay thế thủy ngân trong nhiều loại sản phẩm và nhận thức của công chúng về sự nguy hiểm của thủy ngân đã tăng lên. Nhưng các nhà quan sát cảnh báo rằng vẫn còn nhiều việc phải làm trước khi tình trạng ô nhiễm thủy ngân bị lãng quên vào quá khứ. Năm 2019, 2 triệu người chết do ô nhiễm hóa chất, và các chuyên gia cho biết nhiều trường hợp tử vong trong số đó có liên quan đến thủy ngân.
Hậu quả của thủy ngân
Con người đã sử dụng thủy ngân từ hàng nghìn năm nay. Nó đã xuất hiện trong các ghi chép lịch sử ở khắp mọi nơi, từ Ai Cập đến Trung Quốc. Ngày nay, hóa chất này có mặt trong vô số sản phẩm gia dụng, bao gồm một số loại pin, nhiệt kế, bóng đèn và mỹ phẩm. Than đốt, kể cả để lấy năng lượng, cũng là một nguồn thủy ngân. Nồng độ thủy ngân trong khí quyển đã tăng lên khoảng 450% so với mức tự nhiên. Hóa chất này cũng thường được sử dụng trong khai thác vàng quy mô nhỏ, một ngành sử dụng tới 20 triệu lao động trên toàn cầu, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em.
Việc tiếp xúc có thể gây ra một loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm cả tổn thương não và biến chứng không thể phục hồi. Nhưng phần lớn thế giới không bắt đầu coi trọng vấn đề ô nhiễm thủy ngân cho đến khi thảm họa xảy ra và “nhấn chìm” người dân ven vịnh Minamata.
192 nạn nhân mắc bệnh Minamata khởi kiện đòi lại công bằng (Nguồn: The Asia – Pacific Journal)
Yoichi Tani, người phát ngôn của Hiệp hội tương trợ nạn nhân bệnh Minamata, tổ chức đã vận động bồi thường cho các nạn nhân kể từ thời điểm phát hiện ra nạn nhân đầu tiên của thảm họa, cho biết: “Hiện tại, 70.000 nạn nhân đã được xác nhận ở khu vực Minamata, nhưng rõ ràng là con số này còn lan rộng hơn”.
Trong khi thảm họa Minamata trở thành hồi chuông cảnh tỉnh cho sự nguy hiểm của thủy ngân thì các quốc gia trên thế giới, bao gồm cả các quốc gia đang phát triển, từ lâu đã phải vật lộn với bụi phóng xạ độc hại. UNEP đã thực hiện đánh giá thủy ngân toàn cầu đầu tiên trên thế giới vào năm 2002. Họ phát hiện ra rằng hầu như không nơi nào trên Trái đất không bị ảnh hưởng bởi thủy ngân – thậm chí nó còn được phát hiện ở Bắc Cực – và nguyên tố này đang tích tụ trong các hải sản trên khắp thế giới.
Những kế hoạch dài hạn
Trong những năm kể từ đó, UNEP và Công ước Minamata đã giúp các quốc gia xác định những rủi ro liên quan đến thủy ngân và hỗ trợ hoạch định chính sách mạnh mẽ để giảm thiểu việc sử dụng thủy ngân. Ví dụ, một cơ chế tài trợ dành riêng cho Công ước đã cung cấp 24 khoản tài trợ để giúp các bên thực hiện Công ước.
UNEP đã dẫn đầu Đối tác Thủy ngân Toàn cầu , tập hợp gần 250 chính phủ, các tổ chức liên chính phủ và phi chính phủ, ngành công nghiệp và học viện để hỗ trợ thực hiện Công ước. UNEP cũng tham gia chương trình PlanetGOLD , một nỗ lực do Quỹ Môi trường Toàn cầu dẫn đầu nhằm chấm dứt việc sử dụng thủy ngân trong khai thác vàng quy mô nhỏ, một ngành tạo ra khoản lợi nhuận 30 tỷ USD mỗi năm. Chương trình này hiện đang hoạt động ở 23 nước đang phát triển.
Vào ngày 30 tháng 10, các nhà lãnh đạo sẽ tập trung tại Geneva, Thụy Sĩ để tham dự Hội nghị lần thứ năm của các Bên tham gia Công ước Minamata, một cuộc họp mặt quốc tế nhằm tiếp tục hoàn thiện thỏa thuận. Chương trình nghị sự bao gồm các cuộc thảo luận về các vấn đề gai góc, bao gồm cả cách giảm sử dụng thủy ngân trong khai thác vàng quy mô nhỏ. Các đại biểu cũng dự kiến sẽ thảo luận về những hạn chế mới đối với các sản phẩm có chứa thủy ngân, kiểm tra các giới hạn về thủy ngân trong chất thải và tìm cách cải thiện báo cáo quốc gia về ô nhiễm thủy ngân. Những vấn đề này sẽ diễn ra cùng với các cuộc đàm phán về cơ chế tài trợ chuyên dụng của công ước, nhằm cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia.
Nguồn: monre.gov.vn
